“जहाँ टिका छ, त्यहीँ आशीर्वाद छ; जहाँ दशैं छ, त्यहीँ नेपाल छ।”
नेपालको संस्कृतिको धड्कन, परिवारको बन्धनको डोरी, र आस्थाको उज्यालो — विजया दशमी। यो केवल एउटा पर्व होइन, नेपाली जीवनको एउटा भावनात्मक उत्सव हो। घरघरमा तिकाको सुगन्ध, आमाको हातको सेलरोटीको स्वाद, दाजुभाइको साथमा खेलिने झ्याउरे, र ठूलाबुढाको आशीर्वादको स्पर्श — यी सबै कुराहरूले विजया दशमीलाई अद्वितीय बनाउँछन्।
📜 इतिहास: जब देवताले दानवलाई हराए
विजया दशमीको जड प्राचीन कालमा सम्म पुग्छ। यो दिन अधर्ममाथि धर्मको, अज्ञानमाथि ज्ञानको, र अन्धकारमाथि प्रकाशको विजय को प्रतीक हो।
🔱 दुई महान कथाहरू:
- भगवान रामको विजय:
अयोध्याका राजकुमार श्रीरामले 14 वर्षे वनवासपछि, अष्टमीदेखि दशमीसम्म चलेको युद्धमा लंकाधीश रावणलाई पराजित गरे। विजयको यही दिन “विजया दशमी” को रूपमा मनाइन्छ। - माँ दुर्गाको शक्ति:
नौ रात (नवरात्र) सम्म चलेको युद्धपछि, दशौं दिन माँ दुर्गाले महिषासुरलाई वध गरेर संसारलाई असुरी शक्तिबाट मुक्त गरिन्। यसैले यो दिनलाई शक्तिको विजय को दिन पनि मानिन्छ।
यी कथाहरूले हामीलाई सिकाउँछन् — अन्ततः सत्य र धर्म नै विजयी हुन्छ।
🪔 पारम्परिक दशैं: घर, घरमा पर्वको छायाँ
एक समय थियो, जब दशैं भनेको घरको आँगनमा जमरा रोप्नु, घरघरमा चौकी सजाउनु, र आमाले बनाउनुभएको मासु-सेलरोटीको स्वाद हो।
पुरानो युगका केही अटुट परम्पराहरू:
- टिका र जमरा: घरका ठूलाले सबैलाई तिका लगाएर आशीर्वाद दिनु — यो केवल रस्म होइन, आशीर्वादको संचार हो।
- खाने व्यञ्जन: घरमै बनेको मासु, अनरसा , सेलरोटी — यी स्वादहरूले नै दशैंको याद जगाउँछन्।
- सामुदायिक भावना: गाउँका सबै घरमा जाने, टिका लगाउने, र एक अर्कालाई शुभकामना दिने — यो एकताको उत्सव थियो।
- धार्मिक अनुष्ठान: देवी दुर्गाको पूजा, घरमा कलश स्थापना, र विशेष मन्त्रोच्चार — यी सबैले आध्यात्मिक शान्ति दिन्थे।
त्यो समयमा, दशैं भनेको छुट्टी होइन — घर फर्कने बहाना थियो।
📱 आधुनिक दशैं: परम्परा र प्रगतिको मिश्रण
आजको युगमा विजया दशमीले नयाँ रूप लिएको छ। टेक्नोलोजी, शहरी जीवनशैली, र वैश्विक प्रभावले यसलाई नयाँ आयाम दिएको छ।
✅ सकारात्मक परिवर्तनहरू:
- डिजिटल आशीर्वाद: फेसबुक, व्हाट्सएप, इन्स्टाग्राममार्फत तिका लगाउने फोटो र शुभकामना सन्देश — यो प्रवासी नेपालीहरूको लागि आशीर्वाद बनेको छ।
- फ्याशन र फेस्टिभल मार्केटिङ: दशैंको अवसरमा नयाँ कपडा, उपहार, र विशेष ऑफरहरूले बजारलाई जीवन्त बनाउँछन्।
- सांस्कृतिक उत्सव: सार्वजनिक ठाउँमा झाँकी, रथयात्रा, नृत्य, र सांस्कृतिक कार्यक्रमले दशैंलाई राष्ट्रिय उत्सव को रूप दिन्छ।
- घर फर्कने प्रवृत्ति: युवा पुस्ताले पनि अहिले दशैंमा घर फर्क्ने प्रवृत्ति बढाएका छन् — यो संस्कृतिको जागरण हो।
⚠️ चिन्ताजनक पक्षहरू:
- फास्ट फुडको प्रभुत्व: घरमा बनेको सेलरोटीको सट्टा पिज्जा र बर्गर — यो स्वादको ह्रास होइन, संस्कृतिको ह्रास हो।
- औपचारिकताको बढ्दो झुकाव: तिका लगाउने क्रममा “फोटो खिच्ने”, “स्टेटस अपडेट गर्ने” लागि मात्र हुने बानेको बढ्दो प्रवृत्ति — यो भावनाको स्थानमा फर्मलिटी हो।
- प्रवासमा बस्नेहरूको अलगाव: विदेशमा बस्नेहरूले तिका लगाउन नपाउनु — यो सांस्कृतिक खाइरो हो।
- धार्मिक भावनाको ह्रास: केहीले यसलाई “लामो छुट्टी” मात्र मान्छन् — यो अस्तित्वको भूल हो।
💡 निष्कर्ष: परम्परालाई जोगाऔं, आधुनिकतालाई जोडौं
विजया दशमी हाम्रो सांस्कृतिक पहिचान, पारिवारिक बन्धन, र आध्यात्मिक शक्तिको प्रतीक हो। यो पर्वले हामीलाई सिकाउँछ —“घर फर्क, आशीर्वाद ले, र आफ्नो जरा सम्झ।”
आधुनिक युगमा हामीले परम्परालाई छोड्नु हुँदैन — बरु यसलाई नयाँ ढंगले जीवित राख्नु पर्छ। युवाहरूलाई यसको महत्त्व बुझाऔं, प्रवासीहरूलाई जोडौं, र प्रविधिलाई साथी बनाऔं।
विजया दशमी मात्र एउटा पर्व होइन — यो हाम्रो संस्कृतिको जीवित इतिहास हो।
🎁 एक विशेष सन्देश:
“टिका लगाउनु भएको छ?
घर फर्कनु भएको छ?
आमाको हातको स्वाद चाख्नु भएको छ?
यदि हो — तपाईंले दशैं मनाउनुभयो।
यदि होइन — अर्को वर्षको लागि तयार हुनुहोस्।”
#विजयादशमी #दशैं2082 #नेपालीसंस्कृति #DashainFestival #NepaliFestival #TikaDay #Dashain2082
